Epoka baroku trwała w Polsce od schyłku XVI wieku do lat 40 wieku XVIII. Nazwa pochodzi z języka włoskiego (barocco - dziwny). Tak nazywano jedyną w swoim rodzaju perłę, łowioną u brzegów Portugalii - niezwykle cenną, bo rzadką, lecz o dziwnym kształcie, oryginalną, inną. Taki okazał się wiek XVII w literaturze i sztuce.
Epoka ta była uduchowiona, u podłoża filozofii leżało poczucie przemijalności życia i kruchości istoty ludzkiej. Zwrot ku Bogu i religii, myśli o życiu pozaziemskim. Niepokój i ozdobność w sztuce (również słowa), celem - wyrażenie uczuć oraz zaszokowanie odbiorcy pomysłem.

Na przełomie XVI i XVII wieku w literaturze polskiej pojawia się zjawisko literackie, które jest zwrotnikiem między twórczością renesansową a barokową. Jest nim twórczość Mikołaja Sępa Szarzyńskiego (nieznanego w swojej epoce; na nowo został odkryty dopiero po dwóch wiekach). Żył w czasie, gdy przyćmiła go Muza Jana z Czarnolasu. Jego poetyka przekraczała normy poetyki renesansowej. Poeta pisze przede wszystkim sonety. Jego twórczość jest świadectwem kryzysu światopoglądowego – pokazuje dramat człowieka wewnętrznie rozbitego. U Szarzyńskiego występuje materia i duch, który powinien nad materią panować, ale nie panuje. Jest to próba stworzenia poezji metafizycznej. Poeta przeciwstawia miłość cielesną miłości bożej. Rodzi się refleksja dotycząca przemijania, niestałości tego, na czym człowiekowi zależy. Pytania retoryczne stają się argumentem, wyrażającym słuszność tezy przedstawionej w utworze. Sęp Szarzyński nawiązuje do średniowiecznego sposobu myślenia o Bogu. Przywołuje jednak dualizm ludzkiego bytu, który dla średniowiecza był obcy – dramat istnienia, walkę dwóch żywiołów: i cielesnego i duchowego. Jednak człowiek szuka Boga, który może dać mu poczucie stałości.
Upływ czasu, przemijanie życia pokazuje później w swojej twórczości Daniel Naborowski („Do Anny”, „Marność”).
Mniej dramatycznie ukazuje te cechy Jan Andrzej Morsztyn. Poeta głównie zajmuje się tematyką miłosną. Jest on poetą dworskim, jego język jest elegancki, finezyjny, jest wyrazem dworskiej etykiety. W utworach Morsztyna występuje zasada paralelizmu i kontrastu w budowie – a więc koncept. Wiersze poety wyróżnia salonowa gra, zabawa, flirt i finezja kompozycyjna tekstu („Do trupa”, „Cuda miłości”).

Kontrreformacja - reakcja Kościoła wobec ruchów reformacji. Upadek nauki, edukacji młodzieży, rozwoju wiedzy.
Koncept - od łac. Konceptus - ujęcie, pojęcie. Wyszukany, oryginalny, zaskakujący pomysł, na którym jest oparty utwór poetycki, tak pod względem budowy, jak i treści.
Makaronizmy - obcojęzyczne wtręty językowe, słowa, zwroty, całe zdania, zwłaszcza łacińskie, wplatane w tok mowy lub pisma.
Marinizm - kierunek i zarazem styl poezji barokowej, polegający na skłonności ku formalnej wirtuozerii, grze słowami; Najwybitniejszy polski marinista to Jan Andrzej Morsztyn.
Poezja metafizyczna - nurt, w którym dominuje refleksja natury religijnej, rozważania nad pozycją człowieka w przemijającym nietrwałym świecie
Sarmatyzm - ideologia szlachty polskiej, oparta na przekonaniu, iż pochodzi ona od starożytnego, koczowniczego plemienia Sarmatów. Wyższość narodu szlacheckiego nad innymi stanami i jego złota wolność.
Typowy staropolski Sarmata był przekonany o swej niekwestionowanej wyższości względem innych stanów i narodów. Kultura sarmacka ulegała orientalizacji (wpływy tureckie) w stroju i obyczajach: kontusze, żupany, karabele, wschodnie kobierce, czapraki i buńczuki, pasy lite i jedwabne, złote guzy i janczarskie kapele.
Złota wolność - popularna zbiorowa nazwa praw i przywilejów wywalczonych przez szlachtę w dawnej Polsce, mających bronić ją przed despotyzmem i samowolą panujących oraz zapewnić jej nieograniczoną wolność osobistą.